မင်းစိုက်ချမ်း (ခေတ္တ-ထိုင်ဝမ်)
ဘာသာပြန်ဆောင်းပါး
ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ် မစ္စတာဂူတာရက်စ် Guterres ၏ ဇန်နဝါရီလ မိန့်ခွန်း တရပ်မှာ “မြင်းစီးသူရဲလေးဦး Four Horsemen” ဆိုပြီး ကမ္ဘာမှာ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့စိန်ခေါ်မှုတွေကို ပဉ္စလက်ဆန်ဆန် ပြောကြားခဲ့သည်။ ပထမတစ်ခုမှာ “ဧရာမအက်ကြောင်းကြီး” နှင့်အတူ နှစ်ပေါင်းများစွာအတွင်း အဆိုးရွားဆုံး ပထ၀ီဆိုင်ရာ မဟာဗျူဟာတင်းမာမှုကို ကိုယ်စားပြုသည်။
ထို့နောက် အတွင်းရေးမှူးချုပ်က ကမ္ဘာဂြိုဟ်သည် မီးတောက်လောင်ကျွမ်းနေပြီး ဖြစ်တည်မှုဆိုင်ရာအကျပ်အတည်း Existential Crisis တစ်ခုက မူလအခြေအနေသို့ လုံးဝပြန်မလှည့်နိုင်တော့မည့် အမှတ်တစ်မှတ်နှင့် နီးစပ်နေပြီဖြစ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။
သူ၏တတိယမြောက်မြင်းစီးသူရဲဆိုတာက မညီမျှရာကနေ ထွက်ပေါ်လာတဲ့ မကျေနပ်မှုများနှင့် ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်း အလုပ်မဖြစ်ဘူးမြင်တဲ့အမြင်အကြား မြင့်တက်လာနေတဲ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာအယုံအကြည်ကင်းမဲ့မှု၊ အဲဒီကနေ ရန်လိုမုန်းတီးမှုအဖြစ်သို့ ပုံဆောင်သွားပါတော့သည်။
နောက်ဆုံးအနေဖြင့် ဒီဂျစ်တယ်နည်းပညာ၏ မကောင်းဆိုးဝါးဘက်ခြမ်းမှာလည်း သီးသန့်တည်ရှိမှု Privacy ကို ကျူးကျော်ချိုးဖောက်ရာတွင်လည်းကောင်း၊ အလုပ်အကိုင်ကို အနှောက်အယှက်ပြုရာတွင်လည်းကောင်း နှင့် စစ်သုံးမောင်းသူမဲ့လက်နက်ကိရိယာတွေကို ထုတ်လုပ်ရာတွင်လည်းကောင်း ခြိမ်းခြောက်နေခဲ့သည်။
အကယ်၍ ထိုခြိမ်းခြောက်မှုက ကမ္ဘာပျက်နိုင်လောက်တဲ့အထိ ကြီးကြီးမားမားမဟုတ်ခဲ့ရင် ပဉ္စမမြင်းစီးသူရဲဟာ ယခုအခါ ကမ္ဘာအနှံ့ ဒုန်းစိုင်းသွားလာနေပါပြီ။ Covid-19 ကမူ သိန်းချီတဲ့ လူ့အသက်ဝိဉာဥ်တွေကို ဆုံးရှုံးစေခဲ့ပြီး ၂၀၀၈-၀၉ ခုနှစ်ထက် ပိုနက်ရှိုင်းမယ့်စီးပွားရေးကျဆင်းမှုဆီသို့ ထိုးချလိုက်ပါပြီ။
ပိုမိုဆိုးရွားနိုင်တာက ဗိုင်းရပ်စ်ဟာ ချမ်းသာကြွယ်ဝတဲ့နိုင်ငံတွေဆီ ဦးပြန်မလှည့်ခင် ဆင်းရဲနွမ်းပါးတဲ့နိုင်ငံတွေကို ဖွတ်ဖွတ်ညက်ညက်ကြေအောင် ဖျက်ဆီးသွားနေမလား မသိနိုင်။ ပြီးတော့ တုန့်ပြန်ဆောင်ရွက်မှုတွေမှာ ကမ္ဘာကြီးဟာ အထိန်းအကွပ် မရှိ။ နိုင်ငံ့ခေါင်းဆောင်တွေက ရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးမှာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာစုပေါင်းအင်အားထက် ကိုယ့်တိုင်းပြည်တွေလောက်ပဲ အလွန်အမင်းအာရုံစိုက်နေကြသည်။ ပြီးတော့ ကုလသမဂ္ဂမှာ လုံခြုံရေးကောင်စီက ဘေးကနေ ထိုင်ပဲ ထိုင်ကြည့်နေသည်။
အဆိုပါအိပ်မက်ဆိုးဖြစ်နိုင်ခြေဟာ ကစဥ့်ကလျားဖြစ်စဥ်ကို ပိုနက်ရှိုင်းသွားစေပါသည်။ Covid-19 အကျပ်အတည်းပြီးဆုံးသွားတဲ့အခါ မစ္စတာဂူတာရက်၏မြင်းစီးသူရဲများ တနံတလျား ခုန်ပေါက်ပြေးလွှားသွားနေပုံကို မြင်ယောင်ကြည့်ပါ။ ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှုကို ကိုင်တွယ်ကြမယ်ဟေ့ဆိုပြီး ကမ္ဘာနိုင်ငံများက ဆင့်ခေါ်ကြမယ့်ဆန္ဒ မျှော်လင့်နိုင်ဖွယ်မရှိတော့ပါ။
ဖိအားပေးမှုအောက်တွင် စည်းမျဉ်းအခြေပြုစနစ် Rules-Based System ကိုထိန်းထားသည့်အင်စတီကျူးရှင်းများ ပြိုလဲကုန်မည်။ ဖရိုဖရဲဖြစ်သွားတဲ့ ပြည်တွင်းလုပ်ငန်းအကာအကွယ်ပေးထားမှု Protectionism သည် ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့အစည်း WTO ကို အသေသတ်လိုက်တော့မည်။
ဥရောပမဟာမိတ်များ စီးပွားရေးနာလန်ထူမှုကို ဦးစားပေးဖို့ ကာကွယ်ရေးအသုံးစရိတ်ကို လျှော့ချလိုက်တဲ့အခါ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက နေတိုး (NATO) ကနေ စွန့်ခွာတော့မည်။ EU ကိုယ်၌က မြောက်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းအဖွဲ့ဝင်များအကြား အကွဲအပြဲကလည်း တနေ့တခြား ကြီးမားလာနေပါသည်။ UN သည် ပြိုင်ဘက်အင်အားကြီးနိုင်ငံများအချင်းချင်း ရန်ဆနေကြခြင်းကို ရပ်တန့်ကြဖို့ ကြားဝင်ဖြန်ဖြေရန်ပျက်ကွက်ရာကနေ နောက်ဆုံးတွင် အချင်းချင်းတိုက်ခိုက်ခြင်းဆီသို့ ဖြစ်သွားနိုင်ပါသည်။
ထိုဗလောင်ဆူမှုမျိုးဖြစ်သွားနိုင်သလို ဖြစ်နိုင်ခြေပိုများတဲ့ဖြစ်တန်ရာတစ်ခုက မသိမသာနှင့် ယောင်တိယောင်ချာအနေအထား။ ဖင့်နှေးခြင်း (အီနားရှား) က ဘက်ပေါင်းစုံ အင်စတီကျူးရှင်းကြီးများကို ခေတ်စနစ်နဲ့အညီပြန်ဆန်းသစ်အောင် မစွမ်းဆောင်နိုင်သော်လည်း သူတို့ကိုယ်သူတို့ ရှင်သန်နိုင်အောင်တော့ အထောက်အကူပြုနိုင်သည်။
ဒုတိယဆင့်အင်အားကြီးနိုင်ငံများအစု (Real G-7) က ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို အသက်ရှင်အောင် ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းထားမည်။ ထရမ့်အစိုးရလုပ်ရပ်ကြောင့် ရသွားတဲ့ အနာတရအရိပ်မည်းကြီးဆက်ကျသွားပေမဲ့လည်း လာမည့်အနာဂတ်အမေရိကန်သမ္မတများက နိုင်ငံတကာအခင်းအကျင်းမှာ နိုင်ငံ့ကတိကဝတ်ကို ပြန်စောင့်ထိန်းရင်း ယုံကြည်မှုအတိုင်းအတာကို ပြန်ဆယ်နိုင်မည်။ ပဲရစ်သဘောတူညီချက်ဆီ ပြန်ဦးလှည့်လာပြီး ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှုကို ကိုင်တွယ်ရန် ကြိုးပမ်းအားထုတ်လာကြမည်။
အမေရိကနှင့်တရုတ်အကြား နပန်းသတ်ပွဲများ ဆက်လက်ရှိနေမည်။ သို့သော် အမေရိကက ဥရောပနှင့်အာရှမဟာမိတ်များနှင့် အများဆိုင်တန်ဖိုးတို့ဖြင့် ပေါင်းစုဦးဆောင်ပြီး ပေါင်းရုံးတန်ပြန်လက်သီးတို့ဖြင့် တရုတ်ကို အန်တုမည်။ တရုတ်သည် သူ့အပေါ်မယုံကြည်မှုများ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအတော်များများဆီ ပြန့်နှံ့နက်ရှိုင်းသွားပြီ။
ရုရှားအနေဖြင့် ဖျက်လိုဖျက်ဆီးလုပ်နိုင်သေးသော်လည်း အရင်လို မကြာခဏပုံစံမျိုး မဟုတ်တော့၊ အနောက်ဥရောပနိုင်ငံများအချင်းချင်း စုစုစည်းစည်းပိုဖြစ်သွားတဲ့အတွက် သူ့အတွက် အခွင့်အလမ်းနည်းပါးသွားပြီ။ ဗဟုအာဏာမဏ္ဍိုင်စနစ် Multipolar system က ပရမ်းပတာပိုနည်းပြီး လွယ်လွယ်နဲ့ချိုထလို့မရတဲ့ မတိုးသာမဆုတ်သာအခြေအနေသို့ နိုင်ငံရေးအထိုင်ကျသွားကာ ပိုမိုချုပ်တည်းလာနိုင်မည်။ ထိုမှသာ မြင်းစီးသူရဲလေးယောက်ကို သူတို့မြင်းဇောင်းတွေမှာ ခြေချုပ်ထားနိုင်လောက်မည်။
ဒီလိုယောင်တိယောင်ချာအနေအထားဟာ အဆိုးရွားဆုံးရလဒ်တော့ မဟုတ်ခဲ့။ သို့သော် ၎င်းက အကျပ်အတည်းတစ်ခုအတွက် အလဟဿဖြစ်သွားနိုင်သည်။ ဖြစ်နိုင်သည်မှာ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ ထူးခြားကာလတို့သည် တုန်လှုပ်ဖွယ်ရာအတွက် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတွေ ပို၍သတ္တိရှိရန်လိုအပ်ကြောင်း ပြသနေပေမဲ့လည်း အခုက အဲ့လိုဖြစ်ဖို့ မမြင်သေး။
အမေရိကမှ ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်မှုဝင်ယူဖို့ မစ္စတာထရမ့်လက်အောက်အတွင်း စိုးစဥ်းမျှ မျှော်လင့်နိုင်ဖွယ်မရှိ။ ကပ်ရောဂါသည် အခြားသောကိစ္စဝိစ္စအတော်များများကိုလည်း ဖယ်ရှားပစ်လိုက်သည်။ ရာသီဥတုဖောက်ပြန်ခြင်းနှင့်နျူကလီးယားမပြန့်ပွားရေးစသည့် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာကိစ္စရပ်ကြီးတွေအတွက် အစီအစဥ်တကျ စုရုံးဖွဲ့ဆွေးနွေးပွဲတွေကို ရွှေ့ဆိုင်းလိုက်ရသည်။ သို့တိုင် နှောင့်နှေးခြင်းသည် ဆန်းသစ်အတွေးအခေါ်ကို အခွင့်အလမ်းပေးတဲ့အသွင်သဏ္ဌာန်ရှိပြီး ကောင်းချီးတစ်ခုလည်း ဖြစ်နိုင်ပါသည်။
ယခုပင်လျှင် အချို့က ရှေ့ရှိ အခွင့်အလမ်းများကို တွေ့မြင်ကြရသည်။ ဥရောပတွင် မစ္စတာမက်ခရွန်းသည် အတွေးအခေါ်ကြီးများအတွက် ရိတ်သိမ်းရန်အချိန်ကောင်းဖြစ်လာမည့်ဟု ယူဆနေသည်။ ဗြိတိန်နိုင်ငံမှ ဘော်ရစ်ဂျွန်ဆန်သည် ချာချီနေရာကနေ ဝင်ကစားမည့်အခွင့်အရေးအား အမြဲလက်ကမ်းကြိုဆိုလျက်။ ကိုဗစ်-၁၉ လွန် စီးပွားရေးကို သဘာဝပတ်ဝန်းကျင့်ပနံသင့် ပိုစိမ်းလန်းစိုပြည်စေရန်အတွက် အကြံဥာဏ်များ ပွင့်ဖူးလာကာ ပို၍မျှမျှတတဖြစ်စေပါတော့မည်။ တရုတ်ကို နျူကလီးယားလက်နက်ထိန်းချုပ်ရေးအစီအစဉ်သစ်တွင် ပါ၀င်ရန် ဆွဲဆောင်နိုင်ဖွယ်ရှိပြီး ရုရှားနှင့်ဆက်ဆံရေးပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် အစပြုနိုင်ပါလိမ့်မည်။
ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်းများသည်လည်း အပြောင်းအလဲမှာ ပစ်မှတ်အနေဖြင့် ရှိနေပါပြီ။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်သည် ခေါင်းဆောင်များအား စစ်ပွဲများတားဆီးဖို့ အင်စတီကျူးရှင်းများတည်ဆောက်ကြရန်လှုံ့ဆော်ခဲ့သကဲ့သို့ ကိုဗစ်-၁၉ အကျပ်အတည်းသည် ရောဂါကူးစက်မှုကိုတားဆီးဖို့ အင်စတီကျူးရှင်းများတည်ဆောက်ရန်လည်းကောင်း နိုင်ငံနှင့်ဒေသအဆင့်အဖွဲ့အစည်းများနှင့်အတူ ဇီဝအကြမ်းဖက်မှုကို ကာကွယ်တားဆီးရန်လည်းကောင်း ဦးတည်သွားပါလိမ့်မည်ဟု ဘီလ်ဂိတ်စ်က ယုံကြည်နေသည်။
ဗိုင်းရပ်စ်အရေးအပေါ် အခြေပြုသည့် ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်မှုသည် ဆိုက်ဘာအာကာသ Cyberspace အတွင်း ခံနိုင်ရည်ကို အားဖြည့်ပေးသည့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုအတွက် စံနမူနာတစ်ခုဖြစ်ပါလိမ့်မည်။ ထိုစနစ်အပေါ် တုန်ခါမှုအားသည် ၂၁ ရာစု အင်အားကြီးနိုင်ငံများပါဝင်ကိုယ်စားပြုမှုလျော့နည်းမသွားခင် ကုလလုံခြုံရေးကောင်စီပြုပြင်ပြောင်းလဲသွားနိုင်သည့်အထိ ရိုက်ခတ်သွားနိုင်သည်။ မြေပြင်အနေအထားကိုတော့ လုံလုံလောက်လောက် ပြင်ဆင်ထားပြီးပြီ။ အမှန်တကယ်ပျောက်ဆုံးနေသည်မှာ နိုင်ငံရေးဆန္ဒပဲ ဖြစ်ပါသည်။
ဆန်ဖရန်စစ္စကို သွားကြစို့
ဒါတွေက ညတွင်းချင်း မဖြစ်နိုင်ပါ။ အစမှတ်အနေနဲ့ P5 ထိပ်သီးအစည်းအဝေးကနေ စတင်ကာ စက်တင်ဘာလတွင် ကျင်းပမယ့် ၇၅ နှစ်မြောက် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာနှစ်ပတ်လည်အစည်းအဝေးအထိ ရွေ့သွားပါလိမ့်မည်။
ကပ်ရောဂါကြောင့် ဒီအခမ်းအနားဟာ မူလမျှော်မှန်းထားသလိုမျိုး မဟုတ်ပဲ အကန့်အသတ်နဲ့ကျင်းပကြရပါလိမ့်မည်။ ဖြစ်နိုင်တာက ကိုယ်တိုင်နှင့် အွန်လိုင်းတက်ရောက်မှုဆိုပြီး နှစ်မျိုးစပ်ပုံစံနဲ့တက်ရောက်ကြရပေမဲ့ အခမ်းအနားကို ဂုဏ်သိက္ခာရှိရှိနှင့် ပိုမိုနီးကပ်စွာပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လိုသော ကမ္ဘာချီဆန္ဒကို ပြသနိုင်ပါသေးသည်။
ထို့အပြင် ဒီအခမ်းအနားသည် ကုလသမဂ္ဂကို ရာနှုန်းပြည့် အလုပ်ပြန်လည်ပတ်နိုင်စေရန်အတွက် ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးလမ်းပြမြေပုံရေးဆွဲပြီး ရှေ့ဆက်သွားရန်အခွင့်အလမ်းတစ်ခုလည်း ဖြစ်သင့်သည်။
အကယ်၍ စစ်အတွင်းစံနမူနာအတိုင်းပြောရလျှင် လမ်းကြောင်းသည် ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဆန်ဖရန်စစ္စကိုတွင်ကျင်းပခဲ့သကဲ့သို့ပင် ခမ်းနားကြီးကျယ်သော ညီလာခံကြီးတစ်ခုအထိ ဦးတည်သွားနိုင်သည်။ ထိုညီလာခံတွင် အဓိကပါဝင်လှုပ်ရှားသူများမှာ အစိုးရကိုယ်စားလှယ်များ၊ အထူးသဖြင့် အင်အားကြီးနိုင်ငံများမှကိုယ်စားလှယ်များ ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။
သို့သော် အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးဌာန ၀န်ထမ်းများ၊ စာနယ်ဇင်းသမားများ၊ စကားပြန်များ၊ လုံခြုံရေး၀န်ထမ်းများ၊ စည်းရုံးလှုံ့ဆော်သူများနှင့် လေ့လာသူများအားလုံးကို ထည့်သွင်းရေတွက်လျှင် လူပေါင်း ၅၀၀၀ ခန့်သည် နှစ်စဥ် စက်တင်ဘာလ၌ နယူးယောက်မြို့သို့ အထွေထွေညီလာခံအကြိုမှာ ရောက်ရှိပိတ်ဆို့နေပြီဖြစ်သည်။
စက်မှုလုပ်ငန်းများ၊ အလုပ်သမားများ၊ ဘာသာတရားများ၊ ပညာရှင်များ၊ အမျိုးသမီးများနှင့် လူနည်းစုများအား ကိုယ်စားပြုသည့် “အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်များ” ကိုလည်း ခွင့်ပြုထားသည်။ သူတို့က ပညာရေးနှင့်လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာပဋိညာဉ်စာတမ်းကို လွှမ်းမိုးနိုင်ပြီး ကုလသမဂ္ဂစီးပွားရေးနှင့်လူမှုရေးကောင်စီကို အစိုးရမဟုတ်သောအဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ရန် စာတမ်းဝင်ပိုဒ်ခွဲတစ်ခုအတွက်လည်း အောင်မြင်စွာ တွန်းအားပေးနိုင်ခဲ့သည်။ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများကိုပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်းမှာ လူတိုင်း ပို၍ပါဝင်သင့်ပါသည်။
ဗိုင်းရပ်စ်ဆန့်ကျင်ရေးတိုက်ပွဲနှင့် ကမ္ဘာကြီးကိုအသုံးချသည့်အခါဖြစ်ဖြစ် အမေရိကနှင့်အခြားအင်အားကြီးနိုင်ငံနှစ်ခုအကြား စစ်အေးတိုက်ပွဲသစ် ဆင်နွှဲနေသည့်အချိန်ဖြစ်ဖြစ် ဒီလိုအတွေးအခေါ်ဟာ ယုတ္တိမရှိဘူးလို့ ထင်ကောင်းထင်နိုင်ပါသည်။
ဒါပေမယ့် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းမှာ ရာစုနှစ်လေးပုံသုံးပုံကြာငြိမ်းချမ်းရေးကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်မယ့်အဖွဲ့အစည်းတွေ ပေါ်ထွက်လာမယ်လို့ စိတ်ကူးကြည့်ဖို့ ခဲယဉ်းတယ်မဟုတ်ပါလား။ ၎င်းတို့ကို ဖန်တီးခဲ့သော နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်မှု ကို ယခုတစ်ဖန် ပြန်လည်လိုအပ်လာပါပြီ။
ဤဆောင်းပါးသည် “Bedlam, bumbling or boldness?” ခေါင်းစဉ်ဖြင့် ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေသည့် အထူးအစီရင်ခံစာအပိုင်းတွင် ပါရှိသည်။
ညွှန်း-The Economist, Special Report, June 20th 2020 edition
